Jeszcze dziś , chodząc po Florencji wspominamy początek piętnastego wieku , ulice i place wciąż przypominają tamte szczególne chwile. Po tragicznej epidemii w 1348 roku, po kryzysie ekonomicznym, po finansowych upadkach sławnych rodzin i związanych z nimi problemami politycznymi Florencja odżyła i próbowala odnaleźć dawną godność. Wszyscy czuli zapał i chcieli ukończyć dzieła, ktore od dziesięcioleci nie mogły doczekać się finalizacji i również chciano zacząć nowe aby dać miastu oblicze godne jego prestiżu. Ogłoszono konkursy : Pierwszy jest z roku 1401 i został zgłoszony przez Arte di Calimala, jeden z najpotężniejszych cechów złożony z kupców i przedsiębiorców, którzy zajmowali się wykańczaniem i barwieniem tkanin sprowadzanych z Francji i Flandrii. Arte di Calimala wezwała do współzawodnictwa artystów dla wykonania drzwi z brązu do Baptysterium Św. Jana ( obok Katedry Santa Maria del Fiore ). Miały to być drugie drzwi - pierwsze zrobił 50 lat wcześnie Andrea Pisano. Ustalono warunki konkursu : wykonać płytę z brązu z przedstawieniem Ofiary Izaaka. W konkursie tym uczestniczyło siedmiu artystów, lecz zachowały tylko dwie płyty ze współzawodnictwa, autorstwa Lorenzo Ghibertiego i Filippo Brunelleschiego, wówczas bardzo młodych, zaledwie dwudziestoletnich.

Dzieło Brunelleschiego

Dzieło Ghibertiego

Palma zwycięstwa przypadła Ghibertiemu. Dlaczego florentyńczykom roku 1402 podobała się bardziej płyta Ghibertiego? Przyjrzyjmy się w jaki sposób artysta umieścił sceną w skomplikowanej ramie złozonej z kól i trójkątów, która została narzucona, by nawiązać do poprzednich drzwi Pisana. Wbudowuje swoje przedstawienie w diagonalny splot linii, bardzo wówczas nowoczesny, figura starega Abrahama wyginaj się sierpowato , piękny nagi Izaak inspirowany już posągami klasycznymi. Dzieło Ghibertiego wydawało się z pewnością florentyńczykom piękniejsze i figury eleganckie, uczucia delikatniejsze, bez przesady, swoboda rzeźbiarska, gust pośredni między czternastym wiekiem i nowościami klasycyzującymi. W płycie Brunelleschiego figury są modelowane w sposób twardy i suchy, nie tworzą tak integralnej kompozycji jak u Ghibertiego. Niektóre figury zdają się nie mieć związku z akcją. Głowne wydarzenie jest przedstawione z dramatycznym, nieco oschłymm napięciem które osiąga szczyt w nożu w ręku Abrahama. Linie kompozycji są pionowe i poziome, jeszcze gotyckie. Nie bez znaczenia dla rozstrzygnięcia konkursu był również fakt, iż płaskorzeźba Ghibertiego była znacznie lżejsza, co przy niebotycznych wówczas cenach metali kolorowych miało pewne znaczenie. I tak więc Ghiberti miał wykonać drugie drzwi do Baptysterium, te od strony północnej. Tak się spodobały, że zaledwie skończył, w 1425 roku , Arte di Calimala powierzyła mu wykonanie także trzecich drzwi, tych naprzeciw frontonu katedry. Okazały się one tak piękne, że Michał Anioł, z pewnością sędzia niezbyt łaskawy, nazwał je sto lat później "Drzwiami Raju" .

We Florencji w ostatnich latach XIII w. rozpoczęto budowę katedry zaprojektowanej przez Arnolfo di Cambio. Dzwonnicę dla niej projektował słynny malarz Giotto. Niestety, w XV w. katedra wciąż nie była ukończona, brakowało kopuły... I w drugim konkursie, tym razem ogłoszonym przez Arte della Lana (cech wełniany) w 1418 roku chodziło o to, aby wznieść kopułę koronującą kościół Santa Maria del Fiore. I tym razem widzimy znowu dwu rywali: Ghibertiego i Brunelleschiego. Lecz zwyciężcą tym razem jest Brunelleschi. Po pierwszej porażce artysta poświęcił się studiom nad geometrią i perspektywą, pojechał do Rzymu z przyjacielem Donatello - sławnym rzeźbiarzem, by studiować architekturę starożytną. Projekt budowy kopuły zaprezentowany przez niego był bardzo śmiały ; od czasów Panteonu nie widziano kopuły o takich rozmiarach - trudności techniczne zdawały się być nieprzezwyciężone. Brunelleschi rozwiązał je wprowadzając mnóstwo nowości projektowych i wykonawczych : kopuła o dwóch czaszach koncentrycznych która miała rosnąc bez potrzeby olbrzymich rusztowań z drewna, ponieważ solidny mur czaszy wewnętrznej skonstruowany na wzór szkieletu rybiego pozwalał rosnąć kolejnym kręgom murów - dla pracy robotników wystarczały lekkie rusztowania podwieszane.

Autoportret Lorenzo Ghibertiego z "Drzwi Raju" Baptysterim we Florencji

Brunelleschi musiał walczyć długo aby urzeczywistnić swój rewolucyjny projekt. Jego nowatorstwo jest tutaj olbrzymie - Brunelleschi jest jednym z pierwszych już nowożytnych techników włoskich w okresie Odrodzenia. Warto zauważyć, ze budowana ok. 100 lat później przez Michała Anioła kopuła Bazyliki św.Piotra w Rzymie nie stanowi wielkiego postępu w stosunku do florenckiej. Na czas budowy Brunelleschi ulokował się w domku pod kopułą, nadzorował osobiście wszystkie prace, kontrolował materiały, projektował kołowroty i inne mechanizmy ułatwiające prace. Kopuła od posadzki ma wysokość 107 m, a średnicę 45 m ; obie czasze skonstruowane koncentrycznie w identycznej formie. Odstęp między nimi wynosi 70 cm i w tej przestrzeni wiodą schody na szczyt kopuły i do latarni. Kiedy, "wspaniała i wzniosła" kopuła sie rysowała jasno na tle nieba miasta ze swą wspaniałą czerwienią i białymi żebrami, stała się na zawsze znakiem rozpoznawczym Florencji, jej symbolem. Zrozumiał to dobrze Leon Battista Alberti, architekt, pisarz i wszechstronny naukowiec, który znalazł słowa najpiękniejsze by ją określić : "stroma w niebiosach, obszerna by pokryć swym cieniem cały lud toskański".