Leonardo da Vinci - "Ostatnia wieczerza"

W 1482 roku Leonardo da Vinci pisze list do Lodovico il Moro, księcia Mediolanu, oferując mu swoje usługi. Określa się jako inżynier i specjalista od fortyfikacji oraz instalacji hydraulicznych. Podczas 18 lat spędzonych w Mediolanie przede wszystkim poświęca się nienasyconej pasji badania i projektowania wszystkiego co może być użyteczne. Jako malarz Leonardo nie tworzy dużo: kilka potretów dam dworu, obraz "Madonna wśród skał" i w refektarzu klasztoru Matki Boskiej Łaskawej (Santa Maria delle Grazie) słynną Ostatnią Wieczerzę.
Lodovico postanowił uczynić kościół klasztorny miejscem pochówku swojej rodziny i to prawdopodobnie było powodem zamówienia fresku dekorującego salę jadalną mnichów czyli refektarz.

Dzieło Leonarda jest niezaprzeczenie jednym z najbardziej sławnych i najważniejszych dzieł w historii malarstwa. Powstało w latach 1494-1498. Biograf wielu artystów, Vasari, który mógł widzieć Wieczerzę jeszcze w niezłym stanie, pisze"...jest to dzieło bardzo piękne i niezwykłe, doskonałe zarówno w kompozycji jak i świetnym wykonaniu".
Obraz jest ilustracją fragmentu Ewangelii :"I gdy siedzieli i jedli, rzekł Jezus: Zaprawdę powiadam wam, że jeden z was, który je ze mną, wyda mnie. Poczęli się smucić i mówić jeden za drugim: Chyba nie ja? (Marek,14.18-19)
Obraz Leonarda skonstruowany jest symetrycznie i zgodnie z prawami renesansowej perspektywy. Malarz zastosował tu perspektywę zbieżną, aby stworzyć iluzję przedłużenia naturalnego wnętrza refektarza.
Centralną figurą jest Jezus, lecz jest On symbolicznie wyizolowany i nieobecny duchem. Los, który go czeka, zda się nad nim już ciążyć. Jego osoba podkreślona jest łukiem nad centralnym oknem, również jest nieco większy od pozostałych postaci. Otacza go 12 apostołow, symetrycznie rozmieszczonych - po 6 z każdej strony. Wszyscy apostołowie , w grupach po trzech ciążą ku Jezusowi. Są bardzo zaniepokojeni tym, co usłyszeli, reagują gwałtownie i żywiołowo. Judasz jest czwarty z lewej, w niebieskiej szacie, szeroko oparty na stole. Przy przedstawieniu apostołów Leonardo wykorzystał swoje wieloletnie studia nad namiętnościami ludzkimi, nad gestami i mimiką.
Wraz z tym dziełem narodził się "piękny styl" - jak wówczas określano monumentalne i ważne malarstwo przełomu XV i XVI wieku.

Refektarz klasztoru Santa Maria delle Grazie, Mediolan

Po lewej mamy widok refektarza z Ostatnią Wieczerzą po restauracji. Była ona prowadzona bardzo intensywnie od ok. roku 1980 z wykorzystaniem najnowszych technologii. Usunięto też wówczas wszystkie niefortunne przemalowania z wcześniejszych konserwacji.
Po prawej mamy cały kompleks: kościół i klasztor Santa Maria delle Grazie. Refektarz to budowla zaznaczona strzałka na zdjęciu.

Dzieło Leonarda okazało się niestety bardzo nietrwałe. Artysta - ciągły eksperymentator - nie wykorzystał bardzo wówczas popularnej techniki fresku, lecz malował na ścianie olejem zmieszanym z temperą, techniką wówczas nowatorską. Twierdzi się także również, iż zastosował tę nową metodę, gdyż pozwalała ona na dokonywanie wielu poprawek, dochodzenie do wyrafinowanej wręcz doskonałości. Technika ta oraz zawilgocona gipsowa ściana sprawiły, że juz po kilku latach farba zaczęła się złuszczać. Także wojska napoleońskie, które podczas okupacji Mediolanu - na początku XIX wieku -wykorzystały refektarz jako koszary i stajnię pogłębiły dzieło zniszczenia. Podczas drugiej wojny światowej refektarz został zbombardowany - na szczęście Ostatnia Wieczerza zabezpieczona workami z piaskiem bezpośrednio nie ucierpiała.