Stanze Rafaela

W 1503 roku na Tronie Piotrowym zasiadł Juliusz II z rodu Rovere. Był to człowiek bardzo energiczny, usunął z Włoch wojska francuskie, zwołał Sobór Laterański i nade wszystko realizował kolosalne projekty w zakresie sztuki. Rozbudowywał Bazylikę Św.Piotra, upiększał Watykan, dekorował Kaplicę Sykstyńską (Michał Anioł maluje sklepienie...). W 1508 roku wezwał do Rzymu Rafaela, wówczas 25 letniego, lecz już cieszącego się wielką sławą malarza pięknych madonn i doskonałych portretów. Juliusz II odmówił zamieszkania w apartamentach Aleksandra VI Borgii o dwuznacznej reputacji i do dekoracji swych nowych komnat genialnie wybrał Rafaela. Te apartamenty to tzw. Stanze (pokoje). Mieszczą się na II piętrze Watykanu. Rafael malował je począwszy od 1508 roku. Niestety śmierć malarza w 1520 roku spowodowała, że prace ukończyli już tylko jego uczniowie i pomocnicy. Podczas pobytu w Rzymie Rafael namalował jeszcze mnóstwo innych obrazów, był architektem Bazyliki Piotrowej i także Naczelnym Konserwatorem miasta do spraw antycznych zabytków. Prowadził też bardzo intensywne życie towarzyskie, co posrednio przyczyniło się do jego przedwczesnej śmierci w wieku 37 lat.

Pierwsza Stanza ozdobiona freskami przez Rafaela to Stanza della Segnatura, nazwana tak od urzędującego tu wysokiego trybunału kościelnego któremu przewodniczył papież. W sali tej są trzy kolejno pokazane tu freski. Fresk obok to "Szkoła Ateńska". Fresk ten grupuje wszystkich wielkich filozofów starożytności. Na środku malowidła zostali umieszczeni rozmawiający Arystoteles i Platon. Skierowany w górę palec Platona wskazuje na królestwo idei jako żródło inspiracji zaś Arystoteles wskazuje na ziemie - przyrodę. Na fresku zostało sportretowanych wielu współczesnych - Platon to podobizna Leonarda, a siedzący na pierwszym planie obok bloku marmuru Heraklit to Michał Anioł. Scena rozgrywa się pod oszałamiającą renesansową architekturą.
Przesłanie tego fresku to droga która wiedzie do Prawdy poprzez Rozum.

Drugi fresk ze Stanzy della Segnatura to "Dysputa o Najświętszym Sakramencie" czyli dyskusja wokół dogmatu pozostającego zasadniczym dla Kościoła, dotyczącego obecności Chrystusa w Eucharystii.
Rafael skupił tu w jednym obrazie świat widzialny i świat nadprzyrodzony. Punktem centralnym kompozycji jest monstrancja na ołtarzu. Nad nią mamy Ducha Świętego, wyżej Chrystus a nad nim Bóg Ojciec. W tym świecie nadprzyrodzonym obok Chrystusa widzimy Matkę Boską i Jana Chrzciciela, a dostojni mężowie u ich boków to postacie ze Starego i Nowego Testamentu.
W dolnej częci obrazu mamy zgromadzenie wiernych skupiających swą uwagę na monstrancji. Wśród nich po prawej jest oczywiście papież i wielu świętych mężów i mistyków zajmujących się tym transcedentalnym dogmatem.

Dalej w tej Stanzy, naprzeciwko tak teologicznej dysputy znajduje się świecki a wręcz pogański obraz. To "Parnas", czyli zgromadzenie starożytnych i renesansowych poetów wokół Apollina. Grającemu na lirze Apollinowi po prawej towarzyszą muzy. Z lewej starzec w niebieskiej szacie to Homer,
z rysami Laokoona ze znalezionej 5 lat wcześniej hellenistycznej rzeżby. Obok Homera Dante, dalej Wergiliusz, Horacy, Petrarka, Ariosto i inni. Niżej, siedząca postać kobieca to Safona z wyspy Lesbos, której zachowanie mogłoby wręcz usprawiedliwiać jej potępienie, a nie obecność w watykańskich apartamentach.
Fresk ten pokazuje pontyfikat Juliusza II jako nowe szczęśliwe czasy poezji i sztuki.

Kolejna stanza to Stanza dell'Eliodoro, nazwana tak od fresku przedstawiającego "Wygnanie Heliodora ze świątyni".
Heliodor, wódz syryjski chciał obrabować Świątynię w Jerozolimie. Udaremnił to jeżdziec z nieba na białym koniu.

Niebiański jeździec wspinający konia nad pokonanym Heliodorem to cesarz Trajan z łuku Konstantyna .

Z lewej słudzy niosą papieża Juliusza II. Symbolizuje on siłe papiestwa, któremu nawet w obliczu reformacji nie brak siły by odsunąć niebezpieczeństwa grożące Kościołowi.

Bolsena, małe miasteczko malowniczo położone nad jeziorem tejże nazwy (około 100 km na północ od Rzymu) w roku 1265 była widownią zjawiska nadprzyrodzonego, które Kościół upamiętnił wielkim dorocznym świętem, świętem Bożego Ciała.
Pewnego księdza niemieckiego dręczyła wątpliwość, czy w Hostii znajduje się Krew i Ciało Pańskie. Wybrał się na pielgrzymkę do Rzymu by rozwiać wątpliwości i podczas mszy przezeń odprawianej w drodze, właśnie w Bolsena, dojrzał krew w Hostii. Krew splamiła ołtarz i ta relikwia jest przechowywana w katedrze. W tejże katedrze modlił się Juliusz II (po prawej przy ołtarzu) przed swymi wyprawami wojennymi. Ten fresk - "Msza bolseńska" ze Stanzy dell'Eliodoro mozna potraktować jako rodzaj wotum złozonego przez papieża przed wyprawami wojennymi.

Święty Piotr został uwięziony w lochach. W nocy pojawił się mu anioł w niebiańskiej poświacie, straże się pospały, i anioł rzekł do Piotra "pójdź za mną" i wyprowadził go z więzienia.
Wiezienie na stoku Kapitolu w Rzymie zwało sie Mamertinum i jeszcze dotąd mawiamy, że ktoś siedzi w mamrze...
Warto zwrócić uwagę na oświetlenie scen fresku: z lewej mamy światło księżyca i żołnierza z pochodnią, od anioła bije nieziemski blask a straże po prawej leżą w ciemnościach. Rafael wyprzedza tu swoje czasy, antycypując tzw. chiaroscuro (jasno-ciemno po polsku...), które odnajdziemy później u Caravaggia) .
Fresk ten symbolizuje wolność Kościoła wobec śmiałych zakusów władców Francji i Niemiec.

Tu obok widzimy Stanzę della Segnatura. Po prawej jest fresk "Szkoła Ateńska" a na wprost widzimy fragment "Parnasu". Freski mają różną szerokośc, ok. 6-7m. Rafael w Stanzach obok tu przedstawionych fresków pokrył malowidłami sklepienia, umieszczając tam w medalionach postacie alegoryczne a obok putta, czyli "słodkie pacholęta". Wszystko to we wspaniałych ozdobnych obramowaniach.
Malowidła Stanz to jeden ze szczytów włoskiego Renesansu. Wrażliwość i inteligencja Rafaela skutecznie przeniosły na ściany papieskie intencje. Artysta już za życia otoczony był niezwykłą sławą. Przymiotnik "boski" bardzo wcześnie łączono z Rafaelem
Uważa się, że program ideologiczny malowideł w Stanzach pochodzi od Juliusza II. I tu wydaje się wręcz nie do wiary, że w samym sercu papiestwa tę samą rangę przyznano Filozofii, Teologii i Sztuce, co, w odniesieniu do tej ostatniej - wcale nie było wówczas takie oczywiste. Podziwiać tu można zarówno nowoczesność, swobodę myśli jak i brak uprzedzeń.

W pałacu watykańskim są cztery Stanze. I tak, od wschodu: Stanza Incendio di Borgo (Pożaru Borgo), Stanza della Segnatura, Stanza dell'Eliodoro, Stanza di Constantino (Konstantyna). Dwie nie omówione tutaj, czyli Pożaru Borgo i Konstantyna były malowane przez zespół pomocników i uczniów Rafaela już po jego śmierci w 1520 roku.

Juliusz II nie zdążył zamieszkać w Stanzach. Zmarł w 1513, czyli nawet przed ukończeniem Stanzy Heliodora. Jednak zainicjowanie przez niego tak olbrzymiego renesansowego programu artystycznego, działalność dyplomatyczna i militarna stawiają go wśród niepospolitych indywidualności włoskiego Odrodzenia.