Stanze Rafaela

W 1503 roku na Tronie Piotrowym zasiadł Juliusz II z rodu Rovere. Był to człowiek bardzo energiczny, usunął z Włoch wojska francuskie, zwołał Sobór Laterański i nade wszystko realizował kolosalne projekty w zakresie sztuki. Rozbudowywał Bazylikę Św.Piotra, upiększał Watykan, dekorował Kaplicę Sykstyńską (Michał Anioł maluje sklepienie...). W 1508 roku wezwał do Rzymu Rafaela, wówczas 25 letniego, lecz już cieszącego się wielką sławą malarza pięknych madonn i doskonałych portretów. Juliusz II odmówił zamieszkania w apartamentach Aleksandra VI Borgii o dwuznacznej reputacji i do dekoracji swych nowych komnat genialnie wybrał Rafaela. Te apartamenty to tzw. Stanze (pokoje). Mieszczą się na II piętrze Watykanu. Rafael malował je począwszy od 1508 roku. Niestety śmierć malarza w 1520 roku spowodowała, że prace ukończyli już tylko jego uczniowie i pomocnicy. Podczas pobytu w Rzymie Rafael namalował jeszcze mnóstwo innych obrazów, był architektem Bazyliki Piotrowej i także Naczelnym Konserwatorem miasta do spraw antycznych zabytków. Prowadził też bardzo intensywne życie towarzyskie, co posrednio przyczyniło się do jego przedwczesnej śmierci w wieku 37 lat.
Szkoła Ateńska Pierwsza Stanza ozdobiona freskami przez Rafaela to Stanza della Segnatura, nazwana tak od urzędującego tu wysokiego trybunału kościelnego któremu przewodniczył papież. W sali tej są trzy kolejno pokazane tu freski. Fresk obok to "Szkoła Ateńska". Fresk ten grupuje wszystkich wielkich filozofów starożytności. Na środku malowidła zostali umieszczeni rozmawiający Arystoteles i Platon. Skierowany w górę palec Platona wskazuje na królestwo idei jako żródło inspiracji zaś Arystoteles wskazuje na ziemie - przyrodę. Na fresku zostało sportretowanych wielu współczesnych - Platon to podobizna Leonarda, a siedzący na pierwszym planie obok bloku marmuru Heraklit to Michał Anioł. Scena rozgrywa się pod oszałamiającą renesansową architekturą.
Przesłanie tego fresku to droga która wiedzie do Prawdy poprzez Rozum.
Dysputa o Najświętszym Sakramencie Drugi fresk ze Stanzy della Segnatura to "Dysputa o Najświętszym Sakramencie" czyli dyskusja wokół dogmatu pozostającego zasadniczym dla Kościoła, dotyczącego obecności Chrystusa w Eucharystii.
Rafael skupił tu w jednym obrazie świat widzialny i świat nadprzyrodzony. Punktem centralnym kompozycji jest monstrancja na ołtarzu. Nad nią mamy Ducha Świętego, wyżej Chrystus a nad nim Bóg Ojciec. W tym świecie nadprzyrodzonym obok Chrystusa widzimy Matkę Boską i Jana Chrzciciela, a dostojni mężowie u ich boków to postacie ze Starego i Nowego Testamentu.
W dolnej częci obrazu mamy zgromadzenie wiernych skupiających swą uwagę na monstrancji. Wśród nich po prawej jest oczywiście papież i wielu świętych mężów i mistyków zajmujących się tym transcedentalnym dogmatem.
Parnas Dalej w tej Stanzy, naprzeciwko tak teologicznej dysputy znajduje się świecki a wręcz pogański obraz. To "Parnas", czyli zgromadzenie starożytnych i renesansowych poetów wokół Apollina. Grającemu na lirze Apollinowi po prawej towarzyszą muzy. Z lewej starzec w niebieskiej szacie to Homer,
z rysami Laokoona ze znalezionej 5 lat wcześniej hellenistycznej rzeżby. Obok Homera Dante, dalej Wergiliusz, Horacy, Petrarka, Ariosto i inni. Niżej, siedząca postać kobieca to Safona z wyspy Lesbos, której zachowanie mogłoby wręcz usprawiedliwiać jej potępienie, a nie obecność w watykańskich apartamentach.
Fresk ten pokazuje pontyfikat Juliusza II jako nowe szczęśliwe czasy poezji i sztuki.
Wygnanie Heliodora ze Świątyni Kolejna stanza to Stanza dell'Eliodoro, nazwana tak od fresku przedstawiającego "Wygnanie Heliodora ze świątyni".
Heliodor, wódz syryjski chciał obrabować Świątynię w Jerozolimie. Udaremnił to jeżdziec z nieba na białym koniu.
Niebiański jeździec wspinający konia nad pokonanym Heliodorem to cesarz Trajan z łuku Konstantyna .
Trajan z Łuku Konstantyna w Rzymie
Z lewej słudzy niosą papieża Juliusza II. Symbolizuje on siłe papiestwa, któremu nawet w obliczu reformacji nie brak siły by odsunąć niebezpieczeństwa grożące Kościołowi.
Msza Bolseńska Bolsena, małe miasteczko malowniczo położone nad jeziorem tejże nazwy (około 100 km na północ od Rzymu) w roku 1265 była widownią zjawiska nadprzyrodzonego, które Kościół upamiętnił wielkim dorocznym świętem, świętem Bożego Ciała.
Pewnego księdza niemieckiego dręczyła wątpliwość, czy w Hostii znajduje się Krew i Ciało Pańskie. Wybrał się na pielgrzymkę do Rzymu by rozwiać wątpliwości i podczas mszy przezeń odprawianej w drodze, właśnie w Bolsena, dojrzał krew w Hostii. Krew splamiła ołtarz i ta relikwia jest przechowywana w katedrze. W tejże katedrze modlił się Juliusz II (po prawej przy ołtarzu) przed swymi wyprawami wojennymi. Ten fresk - "Msza bolseńska" ze Stanzy dell'Eliodoro mozna potraktować jako rodzaj wotum złozonego przez papieża przed wyprawami wojennymi.
Uwolnienie Św. Piotra Święty Piotr został uwięziony w lochach. W nocy pojawił się mu anioł w niebiańskiej poświacie, straże się pospały, i anioł rzekł do Piotra "pójdź za mną" i wyprowadził go z więzienia.
Wiezienie na stoku Kapitolu w Rzymie zwało sie Mamertinum i jeszcze dotąd mawiamy, że ktoś siedzi w mamrze...
Warto zwrócić uwagę na oświetlenie scen fresku: z lewej mamy światło księżyca i żołnierza z pochodnią, od anioła bije nieziemski blask a straże po prawej leżą w ciemnościach. Rafael wyprzedza tu swoje czasy, antycypując tzw. chiaroscuro (jasno-ciemno po polsku...), które odnajdziemy później u Caravaggia) .
Fresk ten symbolizuje wolność Kościoła wobec śmiałych zakusów władców Francji i Niemiec.
Widok Stanzy della Segnatura Tu obok widzimy Stanzę della Segnatura. Po prawej jest fresk "Szkoła Ateńska" a na wprost widzimy fragment "Parnasu". Freski mają różną szerokośc, ok. 6-7m. Rafael w Stanzach obok tu przedstawionych fresków pokrył malowidłami sklepienia, umieszczając tam w medalionach postacie alegoryczne a obok putta, czyli "słodkie pacholęta". Wszystko to we wspaniałych ozdobnych obramowaniach.
Malowidła Stanz to jeden ze szczytów włoskiego Renesansu. Wrażliwość i inteligencja Rafaela skutecznie przeniosły na ściany papieskie intencje. Artysta już za życia otoczony był niezwykłą sławą. Przymiotnik "boski" bardzo wcześnie łączono z Rafaelem
Uważa się, że program ideologiczny malowideł w Stanzach pochodzi od Juliusza II. I tu wydaje się wręcz nie do wiary, że w samym sercu papiestwa tę samą rangę przyznano Filozofii, Teologii i Sztuce, co, w odniesieniu do tej ostatniej - wcale nie było wówczas takie oczywiste. Podziwiać tu można zarówno nowoczesność, swobodę myśli jak i brak uprzedzeń.

W pałacu watykańskim są cztery Stanze. I tak, od wschodu: Stanza Incendio di Borgo (Pożaru Borgo), Stanza della Segnatura, Stanza dell'Eliodoro, Stanza di Constantino (Konstantyna). Dwie nie omówione tutaj, czyli Pożaru Borgo i Konstantyna były malowane przez zespół pomocników i uczniów Rafaela już po jego śmierci w 1520 roku.

Juliusz II nie zdążył zamieszkać w Stanzach. Zmarł w 1513, czyli nawet przed ukończeniem Stanzy Heliodora. Jednak zainicjowanie przez niego tak olbrzymiego renesansowego programu artystycznego, działalność dyplomatyczna i militarna stawiają go wśród niepospolitych indywidualności włoskiego Odrodzenia.

powrót do menu