|
Renesans - i muzyka zaczęła byc sztuką.
Humaniści (uczeni renesansowi, którzy studiowali kulturę starożytną) oznajmili,
że ten,
kto chce naprawdę czuć się człowiekiem renesansu, musi także śpiewać i grac
na jakimś instrumencie. Nowe dwory włoskich wykształconych i bogatych mecenasów
otaczają się artystami, tworzą zespoły muzyczne i właściwie przez cały Renesans
są centrum życia muzycznego Europy.
Pojawiaja się zawodowi kompozytorzy muzyki.
Podobnie jak w innych dyscyplinach artystycznych
twórcy przestali być rzemieślnikami,
zyskali miano artystów i wielki prestiż, wielcy ówczesnego swiata zabiegali o nich i nawet
się z nimi przyjaźnili. Wcześniej, przez całe Średniowiecze terminem "musicus" określano
wyłącznie teoretyków muzyki.
Komponowanie uważane było za zajęcie mechaniczne - duchowni w ramach swych obowiązków pisali
muzykę na kolejne niedziele czy święta kościelne. Podczas Renesansu muzyka przeobraziła się z religijnej w świecką, przeszła z kościoła do dworu. Muzyka juz nie jest na pierwszym miejscu służbą Bogu, lecz także czystą radością słuchacza. Wzrosła znacznie kultura muzyczna w całej Europie. Dokonujące się przemiany możemy obserwować na dworach włoskich mecenasów sztuki. I w dziedzinie muzyki prym tu z pewnością pod koniec XV i na początku XVI wieku należy się dworom książąt w Ferrarze i Mantui. Książę Ercole d'Este (1431-1505) z Ferrary posiadał niespotykany gdzie indziej liczny zespół muzyków - śpiewaków i instrumentalistów. Kompozytorzy byli jednakże Francuzami i Flamandami, wiodącymi wówczas prym w tej dziedzinie. A nieco póżńiej jego córka, Isabella d'Este (1474-1539) , wydana za Francesco Gonzagę z Mantui i jedna z najsławniejszych kobiet epoki, uczymiła Mantuę centrum także muzyki. Sama była doskonałą lutnistką i śpiewaczką. Z Mantui rozprzestrzeniała się stricte włoska forma muzyczna przeciwstawiająca się flamandzkiemu chanson. Ta forma to frottola [wym. frottola] |
 |
Frottola była to forma stosunkowo prosta, uważana wówczas wręcz za piosenkę dla wszystkich.
By komponować frottole Isabella nie korzystała z pomocy sławnych zagranicznych kompozytorów,
lecz skromnych muzyków z okolicy - znad Padu, z Werony. Najbardziej znanym kompozytorem frottoli był Bartolomeo
Tromboncino (1470-1535) i jego frottole szybko sie rozprzestrzeniły w centralnych i północnych Włoszech. Dominującą treścią w tych utworach była oczywiście tematyka miłosna. Jednak Włosi także uprawiali pieśń o tematyce żartobliwej, satyrycznej, a nawet filozoficznej. Poezja, stanowiąca źródło opracowania muzycznego była bardzo różnorodna. Ogromną popularnością cieszyły się znakomite teksty Petrarki oraz - ponieważ to Renesans, czyli nawiązanie do antyku - teksty poetów rzymskich: Horacego, Owidiusza i Wergiliusza. Z frottoli, z biegiem czasu, asymilując dodatkowo rozwiniętą znacznie polifonię niderlandzką, wykształcił sie renesansowy madrygał. Lorenzo Costa (1460-1535), obywatel Ferrary i Mantui, przedstawia z lewej na obrazie "Koncert" troje śpiewaków wraz z lutnią śpiewających tu właśnie najpewniej frottolę - tak popularną na dworze Izabeli d'Este w Mantui. Środkowy śpiewak, lutnista, spoglada na książkę na stole - powiększyłam ją u dołu obrazu i widać, że to zbiór nut. Przyglądając się spiewakom widać, że każdy śpiewa nieco inaczej - frottola to wszak pieśń polifoniczna ( wielogłosowa, przy czym każdy głos prowadzony jest niezależnie ) i nawet na tym obrazie można to "usłyszeć". Tu możemy posłuchać frottoli z tego okresu. Jest to kunsztowne współczesne wykonanie koncertowe, lecz melodia jest taka, że łatwo ją sobie wyobrazić śpiewaną przez skromny dworski zespół.... |
Bujny rozwój muzyki i wzrost jej popularności to zasługa także publikacji utworów muzycznych. Włoski drukarz Ottaviano Petrucci już od 1501 roku wydaje w Wenecji drukowane utwory muzyczne - właśnie frottole. Jego wielką zasługą było zastosowanie czcionek ruchomych zamiast wcześniej stosowanej dla nut techniki drzeworytniczej. Ta działalność przyniosła rozprzestrzenianie się popularnej muzyki kameralnej, podczas gdy książki z imstrukcjami i podręczniki teorii stymulowały kompozycję i wykonywanie muzyki na wysokim poziomie. |
|
Wiele utworów komponowanych w XVI wieku było przeznaczonych do tańczenia.
Melodie były często proste z wyraźnym rytmem. Tańczono w grupach po dwie lub
trzy osoby - jak tu widać we fragmecie "Parnasu", dziele malarza Andrea Mantegna. Warto zaznaczyć,
iż obraz powstał na zamówienie Isabeli d'Este i gdy go powiększymy, to widzimy na skale, u góry
Wenus i Marsa - czyli Isabelę d'Este i Francesco Gonzagę jak patronują rozkwitowi sztuk
symbolizowanemu przez tańce muz i z lewej Apollina. Z tych tańców na dworze rozwinął się balet dworski na scenie, z opracowywaną wcześniej choreografią. Klasy wyższe w tańcu sięgały też do figur z mitologii by ten taniec uszlachetnić. Rownież warto tu powiedzieć, że już w połowie XV wieku pojawia się napisany po włosku podręcznik tanca i choreografii. Jeden z czołowych lekarzy włoskich XVI wieku poleca taniec jako doskonałą formę ćwiczeń fizycznych rozwijających ciało i łagodzących umysł... | 
|
|
W renesansie doszły do głosu - dosłownie - instrumenty.
Podczas średniowiecza muzyka kościelna była wykonywana zwykle a cappella (czyli muzyka
wokalna, bez instrumentów).
I teraz, w Renesansie, najpopularniejszym instrumentem była lutnia - jak na obrazie "Koncert".
Akompaniowano na niej przy śpiewie - podobnie jak dziś bywa używana gitara. Z biegiem czasu powstawały utwory muzyki instrumentalnej, co spowodowało rozkwit sztuki budowania nowych i udoskonalania już istniejących instrumentów muzycznych. Pojawiły się więc nowe instrumenty jak klawesyn i jego odmiany szpinet i wirginał. Na obrazie weneckiego malarza, Jacopo Tintotretto "Kobiety grajace muzykę" mamy z lewej violę da gamba, czyli pierwowzór dzisiejszej wiolonczeli, dalej na ziemi leży viola da bracccio, czyli poprzedniczka altówki. Z niej wyewoluowały też skrzypce, pierwszy raz tego terminu użyto we Włoszechw 1523 roku. Oparta o klawesyn jest cytra - bardzo stary instrument, wzmiankowany w Piśmie Świętym i będący też instrumentem Apolla. Kobieta stojaca za klawesynem gra na flecie - znanym wcześniej, ale intensywnie rozwijanym i używanym w Renesansie.
|
|
Pod koniec wieku XVI nacisk na wyraz , ekspresję dramatyczną emocji przy
akompaniamencie pieśni przygotował teren do zmian. Niemałe zasługi położył
tu członek stowarzyszenia o nazwie "Camerata Fiorentina" czyli "Towarzystwo florenckie" , Vincenzo
Galilei, kompozytor i teoretyk muzyki, (i także ojciec zapisanego w historii Galileo
Galilei, czyli Galileusza!!).
Jego traktat o muzyce antycznej miał znaczenie epokowe dla ówczesnej muzyki.
Powstał nowy gatunek muzyczny, który zrobił w następnych stuleciach niebywałą karierę,
czyli opera. Po raz pierwszy spektakl operowy odbył się zapewne w 1598 roku we Florencji. Było to to dzieło muzyczne "Dafne" Jacopo Periego. Niestety, większość tej opery zaginęła – ocalało bardzo niewiele. Nieco później Peri wystawił swoją nową operę – Euridice (Eurydyka). Wystawiono ją w 1600 roku, w pałacu Medyceuszy we Florencji. To dzieło dochowało się do naszych czasów i bywa chętnie wykonywane. I tu fragment tej opery, Euridice Periego. |
