Wielcy mecenasi

Budując pałace i kościoły, każąc wykonywać freski, obrazy, wspaniałe grobowce i portrety - wszystko to uważano za pewny środek unieśmiertelnienia własnego imienia i wzniesienia sobie pomnika wiecznej chwały. Tak myśleli wszyscy wielcy panowie Europy, którzy stali się przez to także wielkimi mecenasami sztuki. Między Włochami jaśnieli przede wszystkim, poza Medyceuszami , rodziny Montefeltro z Urbino, Gonzaga z Mantui a także d'Este z Ferrary.

W drugie połowie XV wieku dwór w Urbino - ok. 30 km na południe od Rimini - był bardzo znany i szanowany w całej Europie. Panujący tu Federico da Montefeltro (1442-1482) zainwestował olbrzymie sumy zarobione jako niezwyciężony i znany z lojalności kondotier oddziałów najemnych po to, aby uczynić swoje małe Urbino twierdzą najbardziej elitarnej kultury humanistycznej. Wykształceni ludzie jego czasów nazywali go światłem Włoch. Gościł na swoim dworze wspaniałych malarzy jak Piero della Francesca, uczonych matematyków, filozofów, lecz największą jego miłością była architektura. Przyjażnił się z wielkimi architektami swego czasu, Albertim i Bramantem. Pałac jego, zaprojektowany dla niego i z jego udziałem przez Luciano Lauranę stał się pierwszą w całej Europie tak wspaniałą nowożytną siedzibą władcy. Wielkim skarbem Federica były wspaniałe zbiory biblioteczne. Podziw budził zachowany wspaniale dotąd jego gabinecik, o scianach pokrytych iluzjonistycznymi intarsjami wg. rysunków Botticellego.

Warto zauważyć, iż w podziemiach tej olbrzymiej budowli (wyżej na zdjęciu) były magazyny i różnorakie manufaktury, a nie straszne lochy dla całej rzeszy przeciwników politycznych, jak to zwykle wówczas bywało. Można śmiało powiedzieć, iż dwór był dobrze obmyślonym i zorganizowanym dziełem sztuki. I właśnie na dworze w Urbino toczy się akcja "Dworzanina" Baltasare Castiglione - dzieła przedstawiającego ideał renesansowego człowieka. W niezwykłej atmosferze Urbino urodził się Rafael i w cieniu pałacu książęcego pobierał pierwsze nauki. I własnie wspomniany Piero della Francesca wspaniale sportretował parę książęcą : Battistę Sforza (zresztą ciotkę naszej Bony) i Federica da Montefeltro (obok). Dzieła te znajdują się w Galerii Uffizzi we Florencji.

Rodzina d'Este, jeden z najznakomitszych rodów arystokratycznych Włoch, znany od X w., dominowała w Ferrarze. XV-wieczna Ferrara to pierwsze nowoczesne miasto w Europie i jedno z najludniejszych miast Włoch - liczyła ok. 100 tys.ludności (obecnie sięga 150 tys. !! zaledwie). Estowie, doskonale wykształceni, utrzymywałi wspaniały dwór, gdzie zebrali się artyści jak Cosimo Tura, Francesco Cossa, Pisanello, bywał Piero della Francesca i Flamandowie. Dwa wielkie poematy epickie stworzone zostały przez poetów ferraryjskiego dworu : "Orland szalony"(Orlando furioso) (1507) Ariosta , jedno ze szczytowych osiągnięć literatury włoskiej i "Jerozolima wyzwolona" (Gerusalemme liberata) 1575 Torquato Tassa. Dwór w Ferrarze utrzymywał też znawców języka greckiego, których pewna ilość przybyła ze Wschodu po upadku Konstantynopola w 1457 roku. Trzeba jednak zauważyc, że spokoju w pałacu nie było...spiski, zabójstwa, wynajęci mordercy, rodzina więziona 50 lat (!!) w lochach - i tu dwór w Ferrarze nie odstawał zbytnio od innych dworów panujących we Włoszech. Książę Ercole I kazał rozbudować i unowocześnić miasto, książę Borso kazał udekorować pałac Schifanoia ok. roku 1470 wspaniałymi freskami przedstawiającymi wprost rozrywki i życie dworu bez uciekania się do symboliki religijnej, co było wówczas normalne - jak np. dwór Medyceuszy w postaci orszaku Trzech Króli we Florencji. Freski te (obok, fragment) wykonane przez wspomnianych wyżej nadwornych artystów, grupkę szalonych i utalentowanych malarzy, którzy pokryli ściany centralnego salonu freskami o tematyce świeckiej najbardziej rozrywkowymi w malarstwie włoskim (notabene króliczki na tym fresku, to symbol płodności.... ) Ferrarę pokochała także wydana za Alfonsa d'Este sławna Lukrecja Borgia i dla jej interesów sprzeciwiała się nawet swemu papieskiemu ojcu, Aleksandrowi VI Borgia. Z ciekawostek można dodać, że ostatni męski potomek Estów, Alfonso II d'Este był w Polsce podczas elekcji 1575 roku jako pretendent do tronu polskiego...

Mantua, Palazzo Ducale, Camera degli Sposi - Andrea Mantegna Margrabia Lodovico Gonzaga z rodziną

W bliskiej Mantui jej panowie, Ród Gonzagów, także byli wspaniałymi mecenasami sztuki. Warto zauważyć także, iż był to ród dzielny, zgodny i , jak pisze Burckhardt w "Kulturze Odrodzenia we Włoszech" - ...nie popełniano tu tajemnych morderstw, a zmarłych członków rodziny pozwalano oglądać..., co nie było wówczas wcale tak częste. Olbrzymi Pałac Książęcy (Palazzo Ducale) szczyci się sławną Camera degli Sposi (Pokój Małżonków), gdzie wspaniały pędzel Andrei Mantegni unieśmiertelnił na freskach margrabię Ludovico Gonzagę (panował 1444-1478) z rodziną i dworem. Giulio Romano w "Palazzo del Te", podmiejskiej rezydencji Gonzagów, tworzy dla margrabiego Fryderyka Gonzagi niesamowitą i wirtuozerską salę z Upadkiem Gigantów. W Mantui często bywał sławny Leon Battista Alberti, osobowośc wręcz monumentalna, znakomity architekt, także naukowiec i pisarz, autor pierwszej gramatyki języka włoskiego. Zadedykował Gonzagom swe najsłynniejsze dzieło "O malarstwie" (De pittura) i pozostawił w Mantui dwa kościoły - szczególnie Sant'Andrea nawiązujący do architektury rzymskiej. Isabella d'Este, z Ferrary, małżonka Francesca Gonzagi, była jedną z bardziej znanych i wyrafinowanych kobiet Renesansu i jej szerokie kontakty z artystami podnosiły prestiż Mantui. Sam Ariosto nadsyłał jej swe utwory. Stadnina Gonzagów uchodziła za najlepszą w Europie - prowadzono tu także prace badawcze krzyżując i udoskonalając rasy koni..I w Palazzo del Te są specjalne sale z potretami najsławniejszych koni...