Odkrywanie starożytności

Erudyci średniowiecza rozumieli historię bardzo niedoskonale i patrzeli na przeszłość tylko z punktu widzenia własnej epoki. Nie wydaje się więc dziwne, że ruiny rzymskie były bezkrytycznie uważane bądź jako "cuda" lub też jako "dzieła gigantów". We wczesnym średniowieczu Rzym był własciwie jedynie punktem docelowym pielgrzymek. Jednak już Dante (1265-1321) powiedział: "Kamienie murów rzymskich zasługują na cześć, a ziemie, na której wzniesiono miasto, jest godniejsza, niz ludzie powiadają". Petrarka (1307-74) w swym poemacie epickim "Afryka" próbował zrekonstruować Rzym w czasach Scypiona (bohatera tego poematu) opierając sie na własnych badaniach prowadzonych wśród ruin rzymskich i wzorując się na poemacie "Eneida" Wergiliusza.
Podczas wieków XIV i XV erudyci rozwijali coraz bardziej krytyczne rozumienie historii i dostrzegali różnice między czasami im współczesnymi i przeszłością. I już na poczatku XV wieku zaczynaja się studia nad ruinami i zabytkami Rzymu, powstają pierwsze zbiory starożytności. Wczesna generacja humanistów kopiowała inskrypcje, kolekcjonowała monety starożytne i utrwalała na rysunkach pomniki okresu rzymskiego. Flavio Biondo, historyk (1392-1463), wprowadził podział dziejów na starożytność, średniowiecze i epokę współczesną, z pewnymi modyfikacjami stosowany także i dzisiaj. W wiekach średnich dominowały tematy religijne, za to w czasie Renesansu stawały sie coraz bardziej popularne sceny mitologiczne powołujące się na sztukę starożytnej Grecji i Rzymu. Rzeźby, ceramika, sceny na marmurowych fryzach, odkryte i popularyzowane w wiekach XV i XVI stawały się ważnym źródłem inspiracji dla artystów Renesansu i starali się oni w swych obrazach umieścic postacie biblijne i klasyczne w odpowiednim kontekście.

Szczególnie Andrea Mantegna (1431-1506), będący malarzem i jednocześnie czynnym antykwariuszem, to jeden z pierwszych artystów, który malował tematy z historii starożytnej przedstawiając je w formie historycznie poprawnej, a nie - jak to wczesniej bywało, przyodziewając postacie z historii starożytnej w stroje rycerzy Średniowiecza..
Z prawej mamy fresk Mantegni ilustrujący tę tezę, Sw.Jakuba przed Herodem Agrippą. a z lewej płaskorzeźba z Łuku Konstantyna będąca inspiracja dla Mantegni - cesarz Konstatyn odbiera hołd od króla barbarzynców. W tle fresku Mantegni mamy rzymską architekturę przedstawioną w sposób, który świadczy o wielkiej biegłości w posługiwaniu się nowym narzedziem Renesansu - perspektywą.
Fresk, zniszczony podczas II wojny światowej znajdował się w kaplicy Ovetari w kosciele Eremitani w Padwie.

Także dla tak znanego dzieła Botticellego jak "Narodziny Wenus" inspiracją były w dużej mierze źródła starożytne. Niżej mamy dzieło Botticellego i starożytną kameę, tzw. Tazza Farnese (jest jedną z największych i najpiękniejszych na świecie i należała do Kleopatry !!) ze zbiorów Medyceusza, Lorenzo il Magnifico. Widać,że przedstawienie wiatrów u Botticellego jest prawie identyczne, jak dwu uskrzydlonych geniuszy unoszących się nad bóstwami egipskimi na kamei.. Postać Wenus to wyidealizowany akt wzorowany na rzeźbie z czasów rzymskich.

Klasyczny styl architektury wprowadzony przez Brunelleschiego i Albertiego został zainspirowany przez ich studia w ruinach Rzymu. Bardzo ważne było też odkrycie w 1415 roku dzieła Witruwiusza, rzymskiego architekta, także urbanisty, żyjącego w I w. p.n.e., "O architekturze ksiąg dziesięć" w klasztorze St. Gallen przez humanistę florenckiego Poggia Braccioliniego. Dzieło to w istotny sposób wpłynęło na prace przy rekonstrukcjach budowli starozytnych w Rzymie począwszy od II połowy wieku XV.

Federico Zuccari - Kopiując zabytki Rzymu Artyści pozostawiali dokumentację rysunkową ze swych studiów nad starożytnościami w Rzymie. Federico Zuccari (1543-1609) uważał rysunki za najbardziej doskonałą formę ekspresji. Tu mamy jego rzymski rysunek inspirowany studiami w ruinach starożytnego Rzymu.
Obok fragmentów budowli widzimy fragment słynnego Apolla Belwederskiego (odkryty 1489) i grupę Laookona, oryginalną rzeźbę grecką, która, mówiąc językiem współczesnym, wywołała furorę po odnalezieniu jej w 1506 roku i restauracji przez Michała Anioła.